Patron szkoły
Stefan Banach, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, jeden z najwybitniejszych matematyków XX w. byt samoukiem. Jego formalne wykształcenie obejmowało dwa lata studiów (tzw. półdyplom) na Politechnice Lwowskiej. Studia politechniczne wybrał ponieważ uważał, że matematyka jest nauką kompletną i niewiele można w niej zdziałać. Jego całe życie naukowe pokazuje, jak bardzo dalekie od prawdy były młodzieńcze wyobrażenia. Znana anegdota głosi, że został "odkryty" dla matematyki przez prof. Hugona Steinhausa, który usłyszał rozmowę dwóch młodych pasjonatów matematyki - Stefana Banacha i Ottona Nikodyma podczas spaceru po Plantach w Krakowie. Wówczas to Banach szybko rozwiązał problem postawiony przez Steinhausa. Był to rok 1916, a już w roku 1920 Stefan Banach obronił prace doktorską na Uniwersytecie Jana Kazimierza, w roku 1922 habilitował się, w roku 1923 został profesorem nadzwyczajnym, a w roku 1927 profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Jana Kazimierza.
Była to naprawdę błyskawiczna kariera naukowa. W swojej rozprawie doktorskiej określił ogólne przestrzenie (nazwane później przestrzeniami Banacha), udowodnił wiele ważnych twierdzeń o tych przestrzeniach i operacjach na nich. Wyniki te zapoczątkowały niezwykły rozwój lwowskiej szkoły matematycznej, której mistrzem był Stefan Banach. Cechą charakterystyczną tej szkoły była praca zespołowa - Banach, jego współpracownicy i uczniowie spotykali się w Kawiarni Szkockiej i podczas długich sesji (legenda głosi, że jedna z nich trwała 17 godzin) rozważali problemy matematyczne, a uzyskane rozwiązania zapisywali na marmurowych blatach stolików. Część z tych rozwiązań przepadła bezpowrotnie. Podsumowaniem osiągnięć z lat dwudziestych XX w, Stefana Banacha i jego uczniów była monografia Banacha "Teoria operacji liniowych" ("Theorie des operations linéaires") wydana w roku 1932 jako pierwszy tom ukazującej do chwili obecnej serii "Monografie Matematyczne". Można w niej znaleźć uogólnienia oraz wzmocnienia wyników wielu wybitnych matematyków z całego świata; między innymi Vito Volterry (Włochy), Erika Fredholma (Szwecja), Davida Hilberta (Niemcy), Jacquesa Hadamarda i Maurice Frecheta (Francja) oraz Fryderyka Riesza (Węgry). Stefan Banach jest słusznie uznawany za twórcę nowej gałęzi matematyki - analizy funkcjonalnej, a przestrzeń Banacha jest jednym z najważniejszych pojęć w matematyce. Jego przyjaciel i starszy kolega, Hugo Steinhaus tak charakteryzuje twórczość Banacha: "...jego współzawodnicy zagraniczni w teorii operacji liniowych traktowali zbyt ogólnie przestrzenie, wskutek czego uzyskiwali tylko banalne rezultaty, albo też zakładali zbyt wiele o tych przestrzeniach, co zwężało zakres zastosowań do nielicznych i sztucznych przykładów - geniusz Banacha objawiał się w znalezieniu złotego środka".
Stefan Banach jest także autorem wielu znakomitych wyników należących do innych działów matematyki: analizy harmonicznej, teorii funkcji rzeczywistych i teorii miary. W środowisku matematycznym znane są powszechnie: granica Banacha, dowód istnienia funkcji ciągłej niemającej pochodnej w żadnym punkcie oraz tak zwany paradoksalny rozkład kuli (konstrukcja opracowana wspólnie z Alfredem Tarskim). Banach był jednym z pierwszych matematyków stosujących twierdzenie Baire'a o kategorii oraz pewnik wyboru do dowodów istnienia pewnych obiektów matematycznych. W jego dorobku znajdujemy także liczne podręczniki dla szkoły średniej, pisane wspólnie z Wacławem Sierpińskim i Włodzimierzem Stożkiem oraz podręczniki akademickie. Druga wojna światowa doprowadziła do zagłady lwowskiej szkoły matematycznej. Po zajęciu Lwowa przez Związek Radziecki Uniwersytet Jana Kazimierza zmienił nazwę na Uniwersytet Iwana Franki. Banach pracował tam do roku 1941, a po napaści Niemiec na Związek Radziecki został karmicielem wszy w instytucie prof. S. Weigla. Instytut ten produkował szczepionki przeciwtyfusowe na potrzeby Wehrmachtu. Zajęcie to pozwoliło Stefanowi Banachowi przeżyć wojnę, jednak trudne warunki pod okupacją niemiecką oraz niezdrowy tryb życia (palenie papierosów) podkopały jego zdrowie i po wojnie nie zdołał objąć proponowanej mu katedry na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.Banach zmarł 31 sierpnia 1945 roku na nowotwór we Lwowie i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Część jego współpracowników i uczniów zmarła lub zginęła w czasie II wojny światowej (Stefan Kaczmarz, Herman Auerbach, Stanisław Ruziewicz, Juliusz Schauder, Włodzimierz Stożek), część zdołała przed wojną wyemigrować do USA (Zygmunt Birnbaum, Alfred Tarski, Stanisław Ulam). Spośród tych, którzy przeżyli, Hugo Steinhaus i Bronisław Knaster znaleźli się po wojnie we Wrocławiu, Władysław Orlicz i Andrzej Alexiewicz w Poznaniu, a Stanisław Mazur w Łodzi, a następnie w Warszawie. Wojna i przedwczesna śmierć nie pozwoliły Stefanowi Banachowi na realizację planów naukowych. W przedmowie monografii "Teoria operacji liniowych" znajduje się zapowiedź drugiego tomu, który miał zawierać teorię operacji nieliniowych.
W roku 1951 ukazała się monografia "Wstęp do teorii funkcji rzeczywistych" opracowana do druku przez Władysława Orlicza i Andrzeja Alexiewicza. Znali oni zamiary Stefana Banacha dotyczące dalszego ciągu tej monografii - miał on zawierać teorię całki w przestrzeniach wielowymiarowych, między innymi nowe określenie pola powierzchni. W roku 1983 w Warszawie odbył się Międzynarodowy Kongres Matematyczny. Poczta Polska z tej okazji wydała serię czterech znaczków przedstawiających wybitnych polskich matematyków. Na jednym ze znaczków jest portret Stefana Banacha. W roku bieżącym Mennica Polska wybiła monety z podobizną Stefana Banacha.
prof. dr hab. Władysław Wilczyński
Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Łódzkiego